تاریخی یادی از کتاب فروشی های قدیمی تهران توسط تهران شناسی ارسالشده در ۱۳۹۶-۰۹-۰۹ ۰ 18 6,793 کتابفروشی های قدیمی تهران تاریخ اصناف نشان می دهد از دیرباز کفاشان و آهنگران و بزازان و … بازار و راسته مخصوص به خود را داشتند،کتابفروشان، صحافان، کاغذ فروشان و فروشندگان نوشت افزار و ناشران کتاب هم در یک جا مرکزیت یافتند که نخستین آن ها در بازار بین الحرمین بود. سپس به علت وجود کتابخانه بزرگ و وقفی حسین آقا ملک التجار در بازار حلبی سازها، کتابفروشی هایی نیز در این بازار پدید آمد(کتابفروشی شیخ رضا و…). آقای نصرالله حدادی تهرانشناس می گوید:«از آنجایی که اغلب پنبه زن ها و حلاج ها، مازندرانی بودند و سلمانی ها رشتی بودند و نانوایی بربری ها، آذری بودند عمده ترین کتابفروش ها در بازار هم خوانساری بودند». ☝️به هر روی از قدیمی ترین کتابفروشی های تهران که هنوز هم نفس می کشند می توان به «کتابفروشی مکتب الاسلامیه» واقع در بازار سلطانی و «کتابفروشی اسلامیه» واقع در خیابان ۱۵ خرداد اشاره کرد. هنوز هم در این کتابفروشی ها، کتاب عاق والدین، کلثوم ننه، حر ریاحی، موش و گربه، لیلی و مجنون که مورد استفاده در مکتبخانه های قدیم بود، به فروش می رسد. مطبعه فاروس(لاله زار) ☝️پس از تأسیس دارالفنون ، خیابان ناصرخسرو به راسته کتابفروش ها درآمد و اولین چاپخانه ها نیز در این خیابان پا گرفت. پیش از انقلاب حدود پنجاه کتابفروشی در خیابان ناصرخسرو فعال بودند که البته امروزه تعداد اندکی از بقایای قدیم چراغشان هنوز می سوزد و بیشتر کتب مذهبی و حقوقی(به سبب وجود کاخ دادگستری در محل) می فروشند. در خیابان های باب همایون و صور اسرافیل نیز بقایای چندین کتابفروشی قدیمی به چشم می خورد. ☝️کوچه حاج نایب در خیابان ناصر خسرو که در بافت قدیمی و در مرکز شهر قرار داشت و از طرفی به علت نزدیکی با مدرسه دارالفنون و تجمع حوزه های علمیه در آن حوالی به یکی از قطب های فروش کتب مذهبی در شهر و حتی در کشور تبدیل شد. ☝️ در یک قرن پیش شخصی به نام (حاج رضا نایب) کتابفروش قمی به تهران می آید و در این کوچه که تماما مسکونی بوده، نخستین کتابفروشی را ایجاد می کند. تا سی سال بعد از حاج نایب قمی تنها چند کتابفروشی در این کوچه وجود داشت. پس از دهه ۳۰ به تأسی از ایشان فروشندگان کتاب یکی پس از دیگری خانه های مسکونی این کوچه را در اجاره و یا تملک خود درمی آورند و به انبار و یا چاپخانه و فروش کتب مذهبی تبدیل می کنند. تا جایی که امروزه آخر کوچه دست چپ خانه جلیل شهناز استاد مسلم موسیقی ایران نیز در اشغال این صنف درآمده است. ☝️در سال ۱۳۲۵ چند کتابفروشی مهم تهران در این کوچه فعالیت خود را اغاز می کنند. که شاخص ترین آنان محمد دهقان بود که بعدها ورثه ایشان پاساژ دهقان را در این کوچه به نام پدرشان بنا نهادند. بعدها در دهه بیست و سی اغلب کتبی که در این کوچه منتشر و توزیع می شد، توسط دو ناشر بزرگ که همان کتابفروشی اسلامی و انتشارات اسلامیه بود، چاپ می شد. به گفته خود کتابفروشان اوج دوران رونق کوچه حاجنایب در دهه پنجاه بخصوص سال ۵۶ و ۵۷ بوده است. با اوج گیری انقلاب چاپ و تکثیر اعلامیه ها و شب نامه ها به شکل چشمگیری افزایش پیدا می کند و حتی تیراژ بعضی از کتاب ها از یک میلیون نسخه هم فراتر می رود.(مانند کتاب های دکتر علی شریعتی و استاد مرتضی مطهری، شیخ احمد کافی و…) زیرا ممیزی به شکل کنونی در خصوص کتاب اعمال نمی شد. پیش از انقلاب دو پاساژ بزرگ دهقان و خاتمی با بیش از ۷۰ کتابفروشی و همچنین ۳۰ کتابفروشی منفرد در این کوچه وجود داشت که حدودا شمار کتابفروشی های فعال در این کوچه به ۱۰۰ باب می رسید. کتاب فروشی مرتضوی(چیت چیان)، کوچه حاج نایب هم اکنون چشم و چراغ کتاب فروشان این کوچه حاج آقای ۹۴ ساله نام آشنایی به نام بیوک چیت چیان(پدر حمید چیت چیان وزیر نیرو) صاحب کتابفروشی (مکتب مرتضوی) است که در طبقه دوم پاساژ مجیدی این کوچه با لباس روحانی پشت پیشخوان مانند دوران جوانی اش آرام و خوش خلق می ایستد و به مشتریانش کتاب های دینی و اخلاقی می فروشد. 📙 از مهم ترین کتاب فروشی های قدیمی در لاله زار علاوه بر مطبعه فاروس می توان به کتابفروشی شرق،پروین، تهران، معرفت و… اشاره کرد. ☝️بنگاه مطبوعاتی شعبانی در لاله زار بالاترین تیراژ انتشار و فروش کتاب های تصنیف و بیوگرافی هنرمندان را در کارنامه خود داشت. این بنگاه مطبوعاتی کتاب های تصنیف و ترانه های کوچه بازاری را توسط اشخاص خوش صدا بفروش می رساند. یعنی فروشندگان تصنیف با صدای خوش این ترانه ها را در کوچه و خیابان می خواندند. گفته می شود که بسیاری از خوانندگان کوچه بازاری در ابتدا تصنیف فروش بودند. ☝️از کتابفروشی مهم و قدیمی خیابان فردوسی هم می توان به کتابفروشی برنائوود و یهودا بروخیم اشاره کرد که به علت وجود مدرسه سن لوئی و سفارتخانه ها کتب خارجی میفروختند. پروین بهمن پور