گوجه فرنگی از چه زمان وارد غذای ایرانی ها شد؟

گوجه، این قرمز زیبای فرنگی،۱۳۰سال بیشتر نیست که میهمان سفره های ما ایرانی هاست و نمی دانم اجداد و پدرانمان قبل آن چطور می توانستند بی گوجه و غذاهایی چون املت و آبگوشت و سالاد بی گوجه، زندگانی سر کنند! هر چند بعد از کشف گوجه در ایران، غذایی نبوده که ردی از گوجه و رب گوجه در آن نباشد. به جز غذاها، بعضی از جاهای تهران هم با گوجه شناخته می شوند؛ مثل روستای وصفنارد که گوجه و بامیه اش درجه یک بود و امروز محله ای است از محله های منطقه هفده و یا روستای دیروز و محلۀ امروز چیتگر که از زمین هایش گوجه برداشت می شد. همان زمین ها که بعدها برادران خیامی رویش ایران ناسیونال را بنا کرده به جای گوجه پیکان در آن عمل آوردند!…. یا مثل موزه و عمارت باغ فردوس شمیران که نامش با اولین گوجه فرنگی در ایران عجین شده است. اصلا این موزه و ساختمانش را باید گوجه ای ترین موزۀ عالم نامید! همان که امروزه موزه سینماست و در حاشیه خیابان ولیعصر جا خوش کرده است. اراضی این محدوده روزگاری ملک ییلاقی حسینعلی خان معیرباشی بود. هم او که به خاطر دادن جوراب های پشمی و پول یواشکی به ناصرالدین میرزای ولیعهد,در زمان صدارت میرزاآقاسی که آب از دستش نمی چکید، محبوب او شده بود و بعدها پسرش دوستعلی خان را به معیرالممالکی دربار خود برگزید. معیرالممالکی شغل موروثی این خاندان بود که به زبان امروز می شود وزارت خزانه داری آمریکا و وزارت دارایی امروز خودمان. نسب اجداد این معیرالممالک ها به بایزید بسطامی، عارف بزرگ قرن سه هجری، ملقب به سلطان العارفین، می رسید. برای همین در طول سالیان،کلی موقوفات در بسطام برای مزار این عارف بزرگ وقف کرده بودند. دوستعلیخان علاوه بر ساخت عمارت زیبای باغ فردوس, ساخت تکیه تاریخی دولت و شمس العماره قدبرافراشته کاخ گلستان را نیز در کارنامه دارد.

اراضی عمارت باغ فردوسش اما همان جایی است که برای اولین بار افتخار آن را داشت تا اولین گوجه فرنگی ایران در خاک باغچه او بروید و اولین عمارتی باشد که غذایی با طعم گوجه فرنگی را ساکنان اعیانی اش تجربه کنند.

آری. زمانی که عبدالصمد میرزا عزالدوله,برادر تنی ناصرالدین شاه که همسایه ساکنان عمارت باغ فردوس بود و در فرنگ روزگار می گذراند,مقداری بذر گوجه فرنگی برای خانواده اش و خانواده دوست محمد خان (پسر دوستعلیخان معیرالممالک),به عنوان سوغاتی پست می کند. خانواده اش که خیلی بهایی به این بذرها نمی دهند اما اهالی عمارت باغ فردوس, بذرهای اهدایی برادر شاه را در باغچه کاشتند؛ اما وقتی میوه قرمز آبدار این گیاه را دیدند, نمی دانستند با آن چه کنند. تا این که عزالدوله از سفر بازآمد و روزی که به دیدار همسایگانش آمده بود, گل از گلش شکفت و وقتی گوجه فرنگی های زیبای دلفریب را در باغچه همسایه دید،همانجا دست به کار شده و اولین غذای گوجه ای ایران زمین را طبخ کرده به ذائقه ایرانی ها معرفی نمود. آن زمان عصمت الدوله، دختر ناصرالدین شاه و همسر دوست محمد خان معیرالممالک، کدبانوی باغ فردوس بود و پس از آن که عمویش دستور طبخ این گیاه جدید را به آشپزهای ماهر عمارتش یاد داد، به همراه او و سایر اعضای عمارت طعم نخستین غذای گوجه ای در تهران را چشیدند و به به و چه چهشان به آسمان بلند شد. شاید آنها نمی دانستند که این گیاه قرمز آبدار تا چند سال دیگر به یکی از ارکان اصلی غذاهای ایرانی تبدیل خواهد شد و رب و سس اش چاشنی جدایی ناپذیر دستورالعمل های آشپزی ایرانی خواهد گردید!

علیرضا زمانی/تهران پژوه

نمایش مقاله‌های بیشتر
مقاله‌ها بیشتر بر اساس علیرضا زمانی
مقاله‌های بیشتر در فرهنگی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

این مقاله را هم بخوانید

درختانی که نماد تهرانند..

مروری بر درختان هویت بخش تهران   چنار، نماد تهران است؛ حتی اگر در این روزگار، کاشت آن…