حد تهران چقدر است؟

۰
250
7,616

روزنامه ایران برای نوروز ۱۴۰۰ کتابچه ای منتشر کرد که ۱۰۰ نفر در مورد تحولات اقتصادی ، سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی  ۱۰۰ ساله مطلب نوشتند. مطلبی که اینجناب تهیه کرم مربوط به سال ۱۳۱۷ است که در این سال محدوده تهران مشخص شد . ادامه  نوشته در مورد طرح جامع و … گفته شده است که در پی می آید.

ده تهران در زمان سلسه صفویه  خصوصا شاه طهماسب اول  مورد توجه واقع شد در آن زمان پایتخت دولت صفوی در قزوین بود و  شاه صفوی که برای زیارت  سید حمزه (ع)،جد اعلای صفویان ، به شهر ری و جوار سید عبد العظیم حسنی میرفت از تهران گذر میکرد. او تهران را هم به دلیل باغات سرسبز و هم بر سر راه ری بودن پسندید و در سال ۹۰۶ شمسی دستور دارد تا  تا بارو و خندقی به دور شهر بکشند، این بارو  ۱۱۴ برج به عدد سوره‌های قرآن و چهار دروازه رو به چهار سو داشت و  که حدود آن در تطبیق امروز شهر بدین گونه است: از شمال به میدان توپخانه و خیابان سپه، از جنوب به خیابان مولوی، از شرق به خیابان ری و از غرب به خیابان  وحدت اسلامی( شاپور ) ، مساحت تهران در این دوران به ۴۴۰ هکتار رسید. نقشه موسیو کرشیش ، معلم دارالفنون و افسر توپخانه در در سال ۱۲۷۳ خورشیدی حدود حصار صفوی را مشخص می کند.امروزه از حصار صفوی فقط بخش بسیار کوچکی در بازار دروازه نو باقی مانده است.

حدود جغرافیای شهر تهران تا زمان ناصرالدین شاه تغییر نکرد ولی از نظر جمعیت و موقعیت سیاسی تغییر فراوان یافته بود و عنوان (( دارالخلافه )) را یدک می کشید. در دوران ناصری حصار و باروی صفوی تخریب شد و به مدت ۱۰ سال طول کشید تا خندق و حصار جدید به دور تهران کشیده شود  و ۱۲ دروازه احداث گردد که حدود تقریبی جغرافیایی حصار ناصری در تطبیق امروز شهر بدین گونه است:  از سمت شمال: خیابان انقلاب تا خیابان کارگر( سی متری ).  از سمت غرب:  خیابان کارگر( سی متری )  جنوب: خیابان شوش، از حدود میدان راه‌آهن تا حوالی میدان گمرک.  سمت شرق:  خیابان ۱۷ شهریور ( شهباز ) تا بعد از میدان شهدا (ژاله).دروازه ها هم عبارت بودند از دولت، یوسف آباد و شمیران، خراسان، دولاب و دوشان تپه، باغشاه، قزوین و گمرک  غار، خانی‌آباد و عبدالعظیم ، نقشه میرزا عبد الغفار نجم الدوله در سال ۱۲۶۹ شمسی (۱۳۰۹ قمری ) قمری حدود محدوده حصار ناصری را نشان می دهد.

بعد از انقراض سلسلسه قاجاریه در سال ۱۳۰۴ شمسی و روی کار آمدن پهلوی اول و ریاست کریم آقا بوذر جمهری در بلدیه ( شهرداری) تهران ، کل خندق های پر شدند و تمام حصار و دوازه های دوران ناصری نیز ویران گردید به گونه ای که امروزه هیچ نشانی باقی نمانده است. این زمان خیابانهای زیادی در شهر احداث شد و تهران روی به توسعه آورد.  دایره جغرافیایی ارتش در سال ۱۳۱۹ عکس هوایی از تهران تهیه نمود و نقشه های مهمی را در سال ۱۳۲۳ و ۱۳۲۷ منتشر کرد.

در سال ۱۳۱۷ شهرداری تهران اطلاعیه مهمی صادر کرد و حدود شهر را مشخص نمود و خارج از آن را به عنوان حومه تهران معین کرد.در این اطلاعیه آمده است :” حدود شهر تهران از سمت شمال خیابان شاهرضا (انقلاب) از سمت مغرب به خیابان نظامی یا باغشاه سابق (حر) از سمت مشرق به خیابان شمالی و جنوبی کارخانه برق ( میدان ژاله یا شهداء) و از سمت جنوب به خیابان شرقی و غربی (شوش) که ایستگاه راه‌آهن را به دروازه ری ( خیابان ری) متصل خواهد نمود تعیین شده است” همچنین تاکید شده بود “خارج از چهار خیابان فوق تا حدود معینی که بعدا آگهی خواهد شد، جزو حومه شهر تهران محسوب می‌شود و بدیهی است که شهرداری تهران تکالیف خود را نسبت به اهالی درجه اول در محوطه شهر و در درجه دوم در حومه شهر انجام خواهد داد.”

تهران در نقشه تهیه شده توسط سرهنگ غفاری در سال۱۳۲۷  به ۱۴ بخش تقسیم شده است با نگاه به نقشه در می یابیم که تهران بویژه از بخش شمال و غرب و شرق توسعه یافته است از مهم ترین بخشهای شمال تهران  می توان به دانشگاه تهران ، بیمارستان امام خمینی ( هزار تخت خوابی ) و ساختمانهای آب کرج نام برد و  در محدوده غرب توسعه اطراف باغ شاه و محلات سلسبیل و دخانیات  و از سمت شرق محدده شکوفه را اشاره کرد.

در دهه ۴۰ شمسی و خصوصا بعد از اجرای طرح انقلاب سفید و مهاجرت گسترده روستاییان به تهران شهر از هر ۴ سو گسترش عجیبی یافت و زمین به حالت تجاری درآمد و سفته بازی زمین در شهر رایج شد.در تهیه نقشه های آن دوران اصلاح (( نقشه تهران مرکزی )) اصلاح مهمی است و نشانگر اینست که هنوز ری و شمیران جدا هستند و کاملا به شهر نپیوسته اند.

با اهمیت روز افزون مدیریت شهری نیاز به تهیه یک طرح جامع از سوی متخصصین ضرورت یافت . اولین طرح جامع تهران در سال ۱۳۴۵ توسط مهندسین مشاور عبدالعزیز فرمانمائیان و موسسه ویکتور گروئن  در ۵ مجلد تهیه شد و در سال ۱۳۴۹ ابلاغ گردید . در  پی آن در سال‌های ۵۵ و ۵۶ کار تهیه طرح تفصیلی نیز به انجام رسید.این طرح مبنای توسعه و تعیین حریم شهر در تهران قرار گرفت و تا بعد از انقلاب هم ملاک عمل واقع شد. سال ۷۱ طرح ساماندهی برای تهران تهیه شد، اما به دلیل اختلافات پیش آمده بین دولت و شهرداری آن طرح عملاً اجرا نشد.در سال تهیه طرح جامع کلید خورد تا  اینکه  در آذرماه سال ۸۶ برای نخستین بار طرح جامع با رویکرد راهبردی ساختاری تهیه شد، این طرح جزء معدود مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری بود که ۱۱ عضو شورا به اتفاق آرا امضا کردند. این طرح سال ۹۱ ابلاغ شد و اکنون ملاک توسعه و شهر سازی قرار گرفته است.

سعید روشن،پژوهشگر و مدیر موسسه تهران شناسی

  • تور پروین اعتصامی

        بانو پروین اعتصامی شاعرع بزرگ معاصر در اسفندماه ۱۳۲۰ متولد شد. این تور ادبی …
  • کلیسای مارگیورگیز

    تور کلیسای مارگیورگیز

    کلیسای آشوری شرق یکی شاخه های مسیحت شرق است و با طبقه بندی آشنای مسیحیت غرب که به شاخه های…
  • تور دروازه غار

    تور دروازه غار

      محله دروازه غار یکی از جنوبی ترین محلات تهران در گذشته بود که علاوه بر آثار و ابنیه…
نمایش مقاله‌های بیشتر
مقاله‌ها بیشتر بر اساس سعید روشن
مقاله‌های بیشتر در اجتماعی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

این مقاله را هم بخوانید

دوره تخصصی ادیان در تهران قدیم

دوره تخصصی تهران شناسی       …