تنها صدای باقی مانده از علامه دهخدا چگونه پیدا شد؟

تنها صدای باقی مانده از علامه دهخدا چگونه پیدا شد؟

در بین مجموعه‌‎هایی که دکتر رهارود به کتابخانه مجلس اهدا نمود قطعه نوار مغناطیسی وجود دارد که نزدیک به هشت دقیقه صدای ضبط شده از علامه دهخدا است.نحوه بازیابی این نوار نیز خود داستان جالبی دارد که مختصری بدان اشاره می‎کنم.
در یکی از روزهایی که برای بازدید از دکتر رهاورد به منزل ایشان به اتفاق چند تن از دوستان رفته بودیم همین‌‎طور که در بین اوراق و کتاب‎های کتابخانه دکتر رهاورد و در جستجو وو مطالعات می‌‎کردم به ناگاه چشمانم به جعبه‎ای فلزی افتاد که در لابلای کتاب‎ها افتاده بود جعبه را بیرون آوردم، بسیار جالب بود که روی آن نوشته بود صدای دهخدا، از آقای دکتر پرسیدم که آیا این حقیقت دارد که این نوار صدای دهخدا است ایشان تأیید نمودند که تنها صدای بازمانده از دهخدا است ایشان تأیید نمودند که تنها صدای بازمانده از دهخدا است و آن را شخصی دهخدا هدیه گرفته است. بسیار مسرور شدم واقعیت در آن لحظه تصورم این بود که تنها این نوار از صدای دهخدا باقی است و این می‎تواند کشف بزرگی باشد

البته بعدها یعنی تقریباً دو سه هفته بعد متوجه شدم قرینه همین نوار را مؤسسه دهخدا در اختیار دارد که البته آنها نیز از دستیار دهخدا یعنی دبیر سیاقی گرفته بودند. که اتفاقاً در همین نوار نام دبیر سیاقی نیز آمده است. استاد دبیر سیاقی گویا هم اکنون در قزوین زندگی می‎کند و کمتر با دوستان حشر و نشر دارد که امیدواریم عمر او مستدام باد. به هر روی آنچه مسلم است این نوار تنها صدای بازمانده از دهخدا است که کمتر هم مورد توجه قرار گرفت با پیگیری‎هایی که شد برنامه اختصاصی در رادیو برای پخش این صدا در سال ۱۳۸۸ در رادیو انجام شد و بازتاب گسترده‎ای نیز داشت. از این صدای دهخدا دو نسخه موجود است نسخه‎ای نزدیک به ۹ دقیقه و نسخه دیگر نزدیک به ۱۰ دقیقه که گویا متن یک مصاحبه با دکتر رهاورد است و به درستی مشخص نیست برای چه ارگان و مؤسسه‎ای ضبط شده است. در برخی در فرازهای نوار صدای دهخدا نامفهوم است امّا کلیّت صدا قابل پیاده سازی بود که در ادامه متن پیاده شده نسخه اهدایی دکتر رهاورد به مرکز اسناد مجلس را می‌‎خوانیم.

سخنان دهخدا در کل نوار باقی مانده

… تا مطول و از کبری تا شفای بوعلی من خوانده‎ام. اینها از حسن معلمی بود… چهارده سال بعد به لیسبون رفتم یک سفر به سوئیس لیون که در بالکان بود و سفر دیگر سفر تبعیدی بود که محمدعلی شاه بعد از بستن مجلس من را با عده‎ای دیگر از ایران تبعید کرد. در آنجا بیشتر وقت من فقط به خواندن کتب خودمان، شعر فارسی و عربی از هر نوع و همچنین کتب فرانسه از هر نوع …. و برخی معلومات من اینطور است که چهار دوره تقریباً… در این و فعلاً که مشغول چاپ کتاب هستیم

من محتاج به اشخاصی هستم که فاضل و دانشمند و مطلع باشند. سه نفر پیدا کردم یکی  آقای دکتر معین است. ایشان بسیار فاضل و مطلع است و کمک می‎کنند. کمک ایشان فوق العاده برای من سودمند است، برای آن فیش‌‎ها. تا یک کسی از لغت کامل اطلاع را نداشته باشد نمی‌تواند تنظیم کند و بیاورد و معنی اصلی را از معنی مجازی تمیز بدهد. از این جهت و همچنین یک نفر دیگر به اسم دبیر سیاقی و یک نفر دیگر به اسم دبیرسیاقی و یک نفر به اسم سیدجعفر شهیدی، این سه نفر خیلی آزموده شده‎اند در کار تنظیم این لغت و تکمیلش و امید دارم بعد از من بتوانند بقیه این کتاب و فیش‍‌ها و کدها همین طور چاپ شود…

آنچه که تا به حال طبع شده است تقریباً پانزده مجلد بزرگ و کوچک است، شاید هم یک کتابی را ببینم… ولی امیدوارم این سه چهار نفری که زیردست من هستند آنها کار را به اتمام برسانند، یادگار از من و ایشان بماند و این کار را هم برای این کردم دیدم که پیش از هر عمل در امر معلومات و ؟ ایران بیش از همه کار بایستی که لغت را نوشت و لغت را تا ما هنوز ننوشته بودیم آنچه بود عبارت بود از یک مشت لغاتی که غریب الاستعمال بود. آنها را جمع می‌‎کردیم…. تمام لغات باید نوشته شود. این کار خیلی سخت است در تاریخ ولی من بیش از چهل سال… امیدوارم نتایج خوبی برای مملکت داشته باشد. قطعات کوچکی است که بریده شده است و هر کدام از اینها …. زبان فارسی برای اینکه هزار سال است ازش گذشته است و تکان نخورده است و به یک صورت مانده، شاید دویست سیصد چهارصد معنی مجازی بوده و پیدا می‏شود که اینها باید روی کاغذ بیاید و من زحمتی که کشیده‌‎ام بیشتر در این قسمت است. وقتی چاپ این کتاب تمام شد یک کسی باید آنها را حساب کند که چقدر شده است.

سوال کرده بودید که راجع به مدارس مملکتی چه عقیده‎ای دارید جواب عرض می‌‎کنم. مدارس ما آنچه را که من می‎بینم فعلاً مدارس ابتدایی نسبتاً خوب است، مدارس عالی هم نسبتاً خوب است، متوسطه من نمی‌دانم چرا وضعش این قدر خراب است. شاید علتش زیادی مواد باشد و شاید نبودن معلم کافی باشد ولی در هر حال قسمت متوسطه ناقص است و باید دولت‎ها برای آن یک فکری کنند. در مدرسه بایستی شاگرد پیش از همه چیز زبان پدری مادری خودش را بداند باید در عین حال حتماً عربیت او قوی باشد. قوی شدن عربیت در همان است که پدری‎های ما کار می‎کردند یعنی شاگرد سطح خوان باشد نه اینکه قواعد را حفظ کند. سطوح را بخواند.

پدران و مادران ما شاید هزار و صد سال دویست سال به تجربه فهمیده بودند چطور باید عربی را باید به شاگرد آموخت. یک طلبه سه سال چهار سال که درس می‎خواند در عربیت مجتهد می‌شد، ولی با این طرز کاری که در مدارس درست شده است شاگرد بیچاره با این که زحمت فوق العاده می‏کشد وقتی می‌‎خواند به مدت قریبی آن قواعد فراموشش می‎شود. چون سطوح را نخوانده سطح حتی می‏شود گفت که پیش فقها و علمای روحانی ما هم هست و آن همان خارج خوانی است و به اصطلاح خارج خوانی سبب شد که سطوح … و آن که آموختند
س- تألیفات دیگر؟
تألیفات دیگر من چهار مجلد امثال و حکم …

انتهای نوار

کتابخانه مجلس/علی ططری