فراوری تریاک در دوره قاجار

تحولات اقتصادی در قرن نوزدهم، معادلات اقتصادی را در کل دنیا تغییر داد. اقتصاد ایران نیز از این تحولات مصون نماند و در مواجهه با اقتصاد سرمایه‌داری،از یک اقتصاد معیشتی و سنتی به یک اقتصاد نیمه معیشتی و شبه سرمایه داری تغییر یافت. اقتصاد ایران در شکل جدید متحول شده خود، به الگوی اقتصادهای کشورهای پیرامونی نزدیک، و به یکی از تولیدکنندگان مواد خام برای بازارهای جهانی تبدیل شد. تا پیش از این تحولات؛ تریاک در اقتصاد سنتی ایران به عنوان یک کالای غیر تجاری شناخته می‌شد.

از نیمه دوم قرن نوزدهم م. تریاک به یک کالای تجاری در اقتصاد ایران تبدیل شد.

شاخص‌های وابستگی، مانند رونق تولید مواد خام، افزایش حجم تجارت، زوال صنایع دستی و نقش انگلستان به عنوان مرکز اقتصاد سرمایه داری، از علل اصلی تجاری شدن تریاک در اقتصاد ایران هستند. در کنار این علل بیرونی برخی عوامل داخلی مانند بیماری کرم ابریشم، تراز منفی تجاری، نقش فعالانه حکومت قاجاری و برخی دولتمردان مانند میرزا حسین خان سپهسالار در رابطه با تریاک و ویژگی‌های منحصر به فرد این ماده خام، موجب تشدید تولید تریاک شدند. در نتیجه چنین عواملی بود که این ماده خام در فاصله کمی بعد از تجاری شدن در اقتصاد ایران به مهم ترین کالای صادراتی تبدیل شد و نقش مهمی در روند اقتصادی ایران ایفا کرد

 اوج مصرف تریاک در دوره قاجاریه بود. کشت آزمایشی مستشاران خشخاش ابتدا در اطراف دارالخلافه تهران انجام شد و سپس با رواج شایعه خواص آن توسط مستشاران خارجی به سرعت کشت و مصرف وسیع تریاک در نواحی مختلف رواج یافت. از سال ۱۲۶۷ قمری کشت خشخاش به قصد صادرات توسعه یافت. شاید بتوان نقطه بروز و ظهور پدیده اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر را دوران ناصرالدین شاه دانست. در این دوران به واسطه حصول درآمدهای ارزی ناشی از فروش تریاک و وجود بازار مناسب داخلی، کشت آن مورد حمایت دولت و ملاکان قرار گرفت. این عامل باعث وفور تریاک در بازار داخلی شد و در نتیجه آن اعتیاد گسترش یافته و به طور علنی در ۱۸استان کشور خشخاش کشت شده و۷ نوع تریاک وجود داشت. چون انگلیسی­ها تریاک ایران را می­خریدند،کشاورزان دست از زراعت گندم کشیده و قسمت زیادی از اراضی گندم را به کشت خشخاش اختصاص دادند، به طوریکه تریاک به صورت یکی از مهمترین اجناس صادراتی ایران درآمد. دولت قاجار تریاک را فقط به عنوان یک منبع درآمد برای خود در نظر می­گرفت و به عواقب آن کاری نداشت، حتی اینکار جنبه سیاسی نیز گرفت.

 دولت با گذر زمان و به واسطه انقلاب مشروطیت، اولویت چندانی برای مبارزه با اعتیاد قائل نبود و بیشتر در لوای مبارزه سیاسی بدان می پرداخت. با پیروزی انقلاب مشروطه در سال ۱۳۲۴ قمری مبارزه با اعتیاد و مواد مخدر جنبه­ای مردمی یافت و مشروطه خواهان با مغتنم شمردن هر فرصتی به این مبارزه دامن زدند. دولت ایران از یک سو تحت فشار مبارزین مشروطه برای مبارزه با اعتیاد قرار داشت و از سوی دیگر با امضاء قطعنامه کنفرانس شانگ های، تعهداتی را در رابطه با مسائل بین المللی احساس می نمود. متعاقب این تحولات قانون مربوط به مواد مخدر به نام قانون تحدید تریاک به تصویب مجلس شورای ملی رسید، اما اجرای این قانون به سبب نفع دولت از درآمدهای حاصل از وضع مالیات های سنگین نسبت به تولید تریاک، با مشکل مواجه و دولت در اجرای آن دچار تناقض اساسی شد.

 از عوامل افزایش اعتیاد در بین ایرانیان این عصر می­توان به در دسترس بودن و فراوانی این ماده، تلقی نادرست مردم، کم اطلاعی پزشکان سنتی این دوره و تجویز تریاک توسط آنان برای هر نوع بیماری و مشکلات روانی ناشی از سر خوردگی اجتماعی اشاره کرد.

نمایش مقاله‌های بیشتر
  • تور دانشگاه تهران

    این تور به مناسبت نودمین سال تاسیس دانشگاه تهران برگزار میشود و هدف آن شناخت یکی از مهم تر…
  • قم گردی

    تور قم گردی

    شهر قم یکی از شهرهای مهم و تاریخی در ایران است که آثار ،ابنیه و گنجینه های ارزشمندی را در …
  • تور خیابان سی تیر (گذر ادیان)

      خیابان سی تیر یکی از خاطره انگیز ترین خیابانهای تهران است که بناهای ارزشمند بسیاری …
مقاله‌ها بیشتر بر اساس تهران شناسی
مقاله‌های بیشتر در فیلم

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

این مقاله را هم بخوانید

تور دانشگاه تهران

این تور به مناسبت نودمین سال تاسیس دانشگاه تهران برگزار میشود و هدف آن شناخت یکی از مهم تر…